Türkçede nesne yönelimli programlama anlamına gelen OOP; yazılım tasarımlarını, işlevsel ve mantıksal boyuttan farklı olarak sınıflayan ve nesneler etrafında organize eden bir bilgisayar programlama modelidir. Nesne, benzersiz niteliklere ve davranışa sahip bir veri alanı olarak tanımlanabilir. Nesne yönelimli programlama, bir yazılım programında nesnelerin tek tek örneklerini oluşturmak için kullanılan, basit ve yeniden kullanılabilir sınıflar halinde yapılandırmak için kullanılır.
OOP; büyük, karmaşık ve aktif olarak güncellenen programlar için uygundur. Başta JavaScript, C++, C#, Java ve Python olmak üzere günümüzde kullanılan birçok nesne yönelimli programlama dili vardır. Nesne yönelimli bir programın organizasyonu, projelerin gruplara ayrıldığı işbirlikçi yöntem için fayda sağlar. Günümüz dijital dünyasında, bu programlama türünün çok önemli bir konumda yer almasının sebepleri arasında; yazılan kodun yeniden kullanılabilirliği, ölçeklenebilirliği ve verimliliği vb. gibi kodlama için değerli olan özellikler yer alır.
OOP’de ilk adım, programcının manipüle etmek istediği tüm nesneleri toplayarak bunların birbiri ile olan ilişkilerini belirlemektir. Bu aşamaya veri modelleme denir. Nesne örnekleri, isim ve yaş gibi insan özelliklerinden, widget’lar gibi küçük bilgisayar programlarına kadar değişebilir. Her nesne, içerdiği veri türü ve nesneyi değiştirebilecek herhangi bir mantık dizisini tanımlayan bir nesne sınıfıyla etiketlenir. Nesneler için farklı mantık dizileri geliştirilebilir, geliştirilen her dizi bir yöntem olarak bilinir. Nesneler, mesaj olarak adlandırılan, iyi tanımlanmış ara yüzler ile iletişim kurabilir.
Nesne yönelimli programlamayı kavrayabilmek için öncelikle iyi anlamanız gereken bazı kavramlar vardır. Bu kavramları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sınıflar: Programlamada sınıf kavramı, somut nesneler oluşturmak için soyut planlar kullanma anlamına gelir.
- Nesneler: Gerçek dünyadaki nesnelere veya soyut bir varlığa karşılık gelen sınıf örnekleridir.
- Yöntemler: Herhangi bir nesnenin davranışlarını tanımlayan işlevlerdir. Program geliştiricileri, nesne içinde yeniden kullanılabilirlik ve işlevsellik özelliklerini sağlamak için yöntemleri kullanır.
- Nitelikler: Sınıf şablonunda tanımlanan ve bir nesnenin durumunu ifade eden unsurlardır. Nesneler, nitelik alanında depolanan verilere sahip olacaktır. Sınıf nitelikleri ise sınıfın kendisine aittir.
Design Pattern (Tasarım Kalıpları) Nedir?
Design pattern (tasarım kalıpları), nesne yönelimli yazılım geliştiricileri tarafından kullanılan uygulamalardır. Tasarım kalıpları, yazılımda ortaya çıkan sorunlara genel çözüm sağlamak amacıyla kullanılır. Design pattern, farklı durumlara da kullanılabilen, bir sorunun nasıl çözüleceğine dair bir açıklama veya şablondan oluşur.
Tasarım kalıpları, test edilmiş ve kanıtlanmış geliştirme paradigmaları sağladığı için geliştirme sürecini hızlandırır. Etkili yazılım tasarımı, uygulamada sonradan görünmeyecek konuların dikkate alınmasına özen gösterir. Tasarım kalıplarının tekrar tekrar yeniden kullanılması, büyük sorunlara neden olabilecek küçük sorunları önlemeye yardımcı olur ve kod okunabilirliğini artırır.
Belirli yazılım tasarım teknikleri, sadece bazı sorunlara uygulanabilir. Bu tekniklerin daha geniş problemlere uygulanması imkânsız denecek kadar zordur. Kısaca design pattern (tasarım kalıpları), belirli bir soruna bağlı, özellikler gerektirmeyen bir biçimde yalnızca genel çözümleri sağlayabilir.
Yazılımda Neden Tasarım Desenleri Tercih Edilir?
Yazılımda tasarım desenlerinin tercih edilmesinin birçok nedeni vardır. Tasarım desenleri geliştiricilere, yazılımları için birçok avantaj sağlar. Tasarım kalıpları, nesne yönelimli yazılımı desteklemek için en iyi uygulama yaklaşımını sunar. Tasarım desenleri yazılımda, en iyi uygulamaları ve yapıları sağlar.
Tasarım kalıplarının en önemli avantajlarından biri, yaygın bir soruna kanıtlanmış ve güvenilir çözüm sağlamasıdır. Bu nedenle yazılım geliştiricileri bir sorunla karşılaştığında, yazılımın tamamıyla değil; sadece sorunlu bölgesinde çalışmalar yapabilir.
Tasarım desenleri birçok türde sorunun çözmek için değiştirilebilir. Yani tek bir soruna bağımlı kalmadan diğer sorunların çözümünde de kullanılabilir. Tasarım desenleri, projenin yazılım aşamasında veya sonraki aşamalarında çıkabilecek herhangi sorunlar için kısa ve etkili çözümler sağlar. Tasarım kalıpları, uygun çözüm sağlayarak daha az kod gerektiren bir sisteme sahiptir.
Kısacası tasarım desenleri, geliştiricilerin sorunlar hakkında çözüm bulmasını kolaylaştırır, planlamanın ilk aşamalarında kod okunabilirliğini ve mimarisini iyileştirmeye yardımcı olur. Tüm tasarım kalıpları, doğru bir şekilde kullanıldığında hem geliştirme sürecini hızlandırır hem de hata yapma olasılığını azaltır.
Solid Prensipleri Nelerdir?
Solid prensipleri, nesne yönelimli yazılım geliştirmede kullanılan popüler bir tasarım ilkeleri dizisidir. Solid, 5 temel tasarım ilkesini temsil eden bir kısaltmadır. Bu ilkeler: tek sorumluluk ilkesi, açık- kapalı ilkesi, Liskov ikame ilkesi, ara yüz ayırma ilkesi ve bağımlılığı tersine çevirme ilkesidir. Bu 5 ilkenin tamamı bilgisayar programcıları tarafından yaygın olarak kullanılır ve birçok önemli faydalar sağlar.
Solid prensiplerinin amacı, bir yazılımın sadece bir kısmının diğerlerini etkilemeden değiştirilmesini sağlamak için bağımlılıkları azaltmaktır. Solid prensipleri, bunların yanı sıra tasarımların anlaşılması, sürdürülmesi ve genişletilmesi durumlarını kolaylaştırmayı amaçlar. Bu tasarım prensiplerini uygulamak, bilgisayar ve yazılım mühendislerinin daha az sorunla karşılaşarak; uyarlanabilir, etkili ve güçlü kod dizinleri yazabilmelerine olanak sağlar.
Solid prensiplerini uygulayabilmek için önce bu konu hakkında detaylı bilgi sahibi olmanız gerekiyor. Çünkü; prensipler sağladığı birçok faydanın yanında karmaşık kodlar yazmanıza sebebiyet verebilir. Bu durum tasarım sürecini uzatarak çalışmalarınızı zorlaştırabilir. Ancak ne olursa olsun Solid ilkeleri için fazladan harcadığınız zaman ve uğraşlar, ileride size büyük ölçüde fayda sağlayacaktır. Çünkü bu ilkeler; yazılımın bakımını, test edilmesi ve genişletilmesini çok daha kolay hale getirir.
Solid ilkelerini takip etmek, tek başına tasarım sorunlarını ortadan kaldırmak için yeterli değildir; fakat okunabilirlik, sürdürülebilirlik ve test edilebilirlik için daha iyi kodlar geliştirmeyi sağlar. Bu nedenle ilkeler yazılım dünyasında popülerdir. Tüm yazılım geliştiricilerinin bu ilkelere hâkim olması ve kullanması oldukça önemlidir. Peki Solid prensipleri nelerdir? Tüm Solid ilkelerini detaylı bir şekilde inceleyelim.
Tek Sorumluluk İlkesi – Single Responsibility Principle
Tek sorumluluk ilkesi, her sınıfın veya modülün yazılım işlevselliğinin yalnızca bir bölümünden sorumlu olduğunu belirtir. Her sınıf sadece bir problemi çözmelidir. Bu ilkeyi, kod geliştiricilerinin büyük bir çoğunluğu sınıflarda ve farklı yazılım bileşenlerinde kullanmaktadır. Bu ilkenin doğru bir şekilde kullanılması kodun test edilmesini, bakımını kolaylaştırır ve ilerleyen zamanda yapılacak değişikliklerin oluşturabileceği sorunlardan kaçınmaya yardımcı olur.
Açık-Kapalı İlkesi – Open / Closed Principle
İlk bakışta karmaşık ve zor görünen açık-kapalı ilkesi, doğru anlaşıldığında geliştiriciler için kolay bir hale gelecektir. Bu ilkenin amacı; yazılıma yeni şeyler ekleneceğinde, yalnızca iyi test edilmiş sınıfların değiştirilmesi gerektiğidir.
Liskov İkame İlkesi– Liskov İkame Principle
İkame prensibi, anlaşılması en zor Solid ilkesidir. Bu ilke, türetilmiş her sınıfın kendi ana sınıfının yerine geçmesi gerektiğini belirtir. Liskov ikame ilkesi, üretilmiş sınıfların davranışını değiştirmeden ana sınıfı genişletmesini sağlamanın bir yolu olduğundan; açık-kapalı ilkesinin devamı niteliğinde olduğu söylenebilir.
Ara yüz Ayrıştırma İlkesi -Interface Segragatio Principle
Bu ilkenin temel amacı, büyük ara yüzlerden çok küçük ara yüzlere geçiş yaparak kullanıcı deneyimini artırmaktır. Bu ilkeye göre mevcut bir ara yüzle başlamak ve yeni yöntemler eklemek mantıksızdır. Bunun yerine yeni bir arabirim oluşturarak başlamak ve sonrasında sınıfın gerektiği gibi birden çok arabirime sahip olmasını sağlamak daha etkili bir yol sağlayacaktır. Küçük Ara yüzler, geliştiricilerin katılım yerine kompozisyonu ve birleştirme yerine ayrıştırmayı tercih etmeleri gerektiği anlamına gelir. Bu nedenle geliştiriciler, büyük bir ara güze sahip olmak yerine müşteriye özel birçok ara yüze sahip olmak için çalışmalar yapmalıdır.
Bağımlılığı Tersine Çevirme İlkesi – Dependency Inversion Principle
Bu ilke yazılım modüllerini ayırmak için geliştirilmiştir. Bağımlılığı tersine çevirme ilkesi, sonuçlara değil soyutlamalara dayanılması gerektiğini savunur. Bu ilkeyi kullanmak kodunuzu daha esnek, güçlü ve yeniden uzatılabilir bir hale getirmeye yardımcı olacaktır.
Dikkatinizi Çekebilir: Gereksinim Analizi Nedir?
Tasarım Desenleri Çeşitleri
Tasarım desenleri; yaratıcı tasarım desenleri, yapısal tasarım desenleri ve davranışsal tasarım desenleri olmak üzere 3 kategoride sınıflandırılır. Bu 3 tasarım desenini inceleyelim.
Yaratıcı Tasarım Desenleri
Bu tasarım desenleri sınıf somutlaştırma ile ilgilidir. Sınıf oluşturmak, sınıf oluşturma kalıpları ve nesne yaratma kalıpları olarak iki farklı durumda incelenebilir. Sınıf oluşturma kalıpları, örnekleme sürecinde kalıtımı etkin bir şekilde kullanırken; nesne oluşturma kalıpları işi yapmak için yetkilendirmeyi kullanır.
Yapısal Tasarım Desenleri
Bu tasarım desenleri, sınıf ve nesne uyumu ile ilgilidir. Yapısal sınıf oluşturma kalıpları, arabirimleri oluşturmak için kalıtımı kullanır. Bu tasarım deseni yeni işlevsellik kazanmak için nesneleri oluşturmanın yollarını belirtir.
Davranışsal Tasarım Desenleri
Davranışsal tasarım kalıplarının tamamı sınıfın nesne iletişimi ile ilgilidir. Davranış kalıpları, nesneler arasındaki iletişim en özel olarak ilgilenen, yorumlayıcı kalıplarıdır.
Bu yazımızda sizler için OOP, design pattern ve solid prensipleri hakkında merak edilen detayları ele aldık. Daha fazlası hakkında bilgi almak için diğer içeriklerimize göz atabilirsiniz. RDC Partner olarak internet, telekomünikasyon ve kurumsal sınıf çözümleri aracılığı ile yüksek kalitede dijital hizmetler sunuyoruz. Yazılım çözümlerimizden faydalanmak, ürün ve hizmetlerimiz hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilmek için sitemizi inceleyebilir ya da iletişim kanallarımızdan birini kullanarak bizimle iletişime geçebilirsiniz.